Ý NGHĨA LỊCH SỬ VÀ GIÁ TRỊ TRƯỜNG TỒN CỦA NGÀY GIẢI PHÓNG THỦ ĐÔ 10/10

                                                                                                                                                                            PGS.TS. Tô Bá Trượng

                                                                                                                                                                           Viện Nghiên cứu hợp tác phát triển giáo dục                                                                                                                                                                                                                                             Email:[email protected]

Tóm tắt: Bài báo phân tích ý nghĩa lịch sử và giá trị trường tồn của ngày Giải phóng Thủ đô 10/10/1954, sự kiện đánh dấu thắng lợi vẻ vang của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và mở ra kỷ nguyên mới cho dân tộc Việt Nam. Ngày Giải phóng Thủ đô không chỉ khẳng định sức mạnh đại đoàn kết dân tộc, vai trò lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, mà còn trở thành biểu tượng của hòa bình, nhân văn và tình hữu nghị quốc tế. Từ đó, bài viết làm rõ các giá trị chính trị, văn hóa – tinh thần, giáo dục và giá trị thời đại, đồng thời liên hệ với thực tiễn hôm nay trong công cuộc xây dựng Thủ đô Hà Nội hiện đại, sáng tạo, phát triển bền vững.

Từ khóa: Giải phóng Thủ đô 10/10, giá trị lịch sử, giá trị chính trị, giá trị văn hóa – tinh thần, giá trị giáo dục, giá trị thời đại, Hà Nội.

1.Mở đầu

Ngày 10/10/1954 đã đi vào lịch sử dân tộc như một bản anh hùng ca bất diệt. Sau chín năm kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp, quân và dân ta giành thắng lợi vang dội, buộc kẻ thù phải ký Hiệp định Giơ-ne-vơ, chấm dứt chiến tranh ở Đông Dương. Đúng 8 giờ sáng ngày 10/10/1954, từng đoàn quân giải phóng trong bộ quân phục chỉnh tề, sao vàng năm cánh rực sáng trên mũ, từ các cửa ô tiến vào Hà Nội trong tiếng reo hò, nước mắt, nụ cười của hàng vạn nhân dân Thủ đô. Từ giây phút ấy, Hà Nội thực sự trở về với nhân dân, trở thành Thủ đô của một quốc gia độc lập.

71 năm đã trôi qua, ký ức lịch sử ấy vẫn còn nguyên vẹn, trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho các thế hệ. Ngày Giải phóng Thủ đô không chỉ là một sự kiện lịch sử trọng đại, mà còn mang trong mình giá trị trường tồn – giá trị chính trị, văn hóa, giáo dục và thời đại – soi sáng con đường dựng xây đất nước hôm nay.

2. Ý nghĩa lịch sử của ngày Giải phóng Thủ đô

Thứ nhất, khẳng định thắng lợi của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.
Ngày 10/10/1954 là minh chứng sống động cho thành quả chín năm kháng chiến trường kỳ, gian khổ nhưng đầy oanh liệt của quân và dân ta (1945–1954). Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, dân tộc ta đã vượt qua muôn vàn thử thách, từ những ngày đầu kháng chiến với vũ khí thô sơ đến khi trưởng thành với những chiến dịch lớn làm thay đổi cục diện chiến tranh. Đỉnh cao là Chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954) – “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” – buộc Pháp phải ký Hiệp định Giơ-ne-vơ, công nhận độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam.

Việc quân ta tiếp quản Hà Nội ngày 10/10/1954 không chỉ là sự kiện mang tính biểu tượng, mà còn là sự khẳng định hiển nhiên của một cuộc kháng chiến chính nghĩa đã toàn thắng. Thủ đô Hà Nội được giải phóng thể hiện rõ ràng rằng ý chí, nghị lực, sức mạnh đại đoàn kết dân tộc có thể đánh bại mọi kẻ thù xâm lược, dù chúng có tiềm lực quân sự, kinh tế vượt trội. Đó cũng là lời khẳng định với thế giới rằng: dân tộc Việt Nam yêu chuộng hòa bình nhưng kiên quyết đấu tranh vì độc lập, tự do, không khuất phục trước bất cứ thế lực nào.

Thứ hai, mở ra một thời kỳ lịch sử mới. Sau ngày 10/10/1954, Hà Nội chính thức trở thành Thủ đô của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, là nơi đặt trụ sở của Trung ương Đảng, Chính phủ, Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc và các cơ quan, tổ chức đoàn thể. Từ đây, Hà Nội bước vào một giai đoạn phát triển hoàn toàn mới – giai đoạn hòa bình, kiến thiết và xây dựng đất nước theo con đường xã hội chủ nghĩa.

Ngày Giải phóng Thủ đô cũng mở đầu cho tiến trình thống nhất dân tộc. Dù đất nước vẫn còn tạm thời bị chia cắt hai miền theo Hiệp định Giơ-ne-vơ, nhưng Hà Nội được giải phóng đã trở thành biểu tượng của niềm tin tất thắng, là hậu phương lớn, vừa xây dựng xã hội mới, vừa chi viện sức người, sức của cho tiền tuyến miền Nam. Chính từ thời khắc lịch sử này, nhân dân cả nước có thêm động lực to lớn để tiếp tục cuộc đấu tranh vì sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, đưa dân tộc bước vào kỷ nguyên độc lập, tự do, toàn vẹn lãnh thổ.

Thứ ba, là biểu tượng của khát vọng hòa bình và tình hữu nghị. Ngày 10/10/1954 không chỉ là niềm vui của riêng người dân Thủ đô, mà còn vang vọng trong lòng bạn bè quốc tế như một thông điệp mạnh mẽ về khát vọng hòa bình của nhân dân Việt Nam. Trong ngày đầu tiếp quản Hà Nội, hình ảnh bộ đội cụ Hồ “trùng trùng điệp điệp” tiến vào thành phố trong trật tự, kỷ luật nghiêm minh; nhân dân nô nức đón chào với cờ hoa rợp trời; các cơ sở văn hóa, công trình công cộng được gìn giữ nguyên vẹn… tất cả đã tạo nên một bức tranh hòa bình rực rỡ sau chiến tranh.

Đó cũng là biểu hiện của tinh thần nhân văn, hữu nghị của dân tộc Việt Nam. Hà Nội ngày giải phóng không diễn ra cảnh trả thù, bạo loạn, mà thay vào đó là trật tự, an ninh, sự hòa giải và tình đoàn kết. Chính thái độ ứng xử khoan hòa ấy đã gây ấn tượng sâu đậm đối với nhân dân thế giới, trở thành hình ảnh đẹp về một dân tộc yêu chuộng hòa bình, biết khép lại quá khứ để hướng tới tương lai.

Từ đó, ngày Giải phóng Thủ đô đã vượt ra ngoài khuôn khổ một sự kiện lịch sử trong nước, trở thành biểu tượng của tình đoàn kết, hữu nghị giữa các dân tộc – minh chứng rằng cuộc đấu tranh chính nghĩa vì độc lập, tự do bao giờ cũng đồng thời là cuộc đấu tranh vì hòa bình, nhân văn và tiến bộ.

3. Giá trị trường tồn của ngày Giải phóng Thủ đô

- Giá trị chính trị: Ngày 10/10/1954 là minh chứng hùng hồn cho sức mạnh lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh trong sự nghiệp giải phóng dân tộc. Sự kiện giải phóng Thủ đô khẳng định chân lý: chỉ có Đảng mới đủ bản lĩnh, trí tuệ và đường lối đúng đắn để quy tụ sức mạnh toàn dân, biến khát vọng độc lập, tự do thành hiện thực. Đây chính là cơ sở chính trị – tinh thần vững chắc để củng cố niềm tin của nhân dân vào con đường cách mạng Việt Nam, độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

Trong tiến trình lịch sử sau này, niềm tin chính trị ấy trở thành động lực đưa dân tộc vượt qua nhiều thử thách cam go: từ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đến công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế ngày nay. Đặc biệt, trong bối cảnh đất nước đang đứng trước những thời cơ và thách thức mới – cạnh tranh toàn cầu, biến đổi khí hậu, chuyển đổi số – thì giá trị chính trị của ngày Giải phóng Thủ đô vẫn còn nguyên giá trị: nhắc nhở chúng ta phải giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân, tăng cường lòng tin của nhân dân vào sự nghiệp đổi mới và phát triển đất nước.

- Giá trị văn hóa – tinh thần: Ngày Giải phóng Thủ đô là một phần ký ức tập thể không thể phai mờ của dân tộc. Hình ảnh đoàn quân chiến thắng chỉnh tề tiến vào Hà Nội trong rừng cờ hoa, tiếng reo hò xen lẫn nước mắt của hàng vạn người dân, những nụ cười rạng rỡ sau chín năm kháng chiến gian khổ… đã khắc sâu vào tâm trí bao thế hệ. Đó là biểu tượng văn hóa – tinh thần đặc biệt, kết tinh những giá trị cao đẹp của dân tộc: yêu nước, đoàn kết, nhân văn, khoan hòa.

Không chỉ lưu giữ trong ký ức, giá trị văn hóa – tinh thần của ngày 10/10 còn được tái hiện qua văn học, âm nhạc, điện ảnh, nhiếp ảnh… tạo nên nguồn cảm hứng bất tận cho nghệ thuật và đời sống tinh thần. Những ca khúc như Nhớ ngày giải phóng Thủ đô hay những thước phim tư liệu quý giá trở thành di sản vô giá, góp phần hun đúc niềm tự hào và tình yêu Hà Nội – trái tim của cả nước.

- Giá trị giáo dục: Ngày Giải phóng Thủ đô là một “bài học sống” cho thế hệ trẻ hôm nay. Qua sự kiện ấy, các em hiểu rõ hơn những hy sinh gian khổ của cha ông để đổi lấy độc lập, tự do; từ đó hun đúc tinh thần trách nhiệm, ý chí phấn đấu và khát vọng cống hiến.

Trong hệ thống giáo dục phổ thông và các hoạt động ngoại khóa, nội dung về ngày 10/10 thường được lồng ghép trong các buổi sinh hoạt truyền thống, giáo dục lịch sử địa phương, giúp học sinh, sinh viên gắn kết kiến thức với trải nghiệm thực tế. Những chuyến tham quan di tích lịch sử ở Hà Nội, những buổi tọa đàm với nhân chứng lịch sử là minh chứng sinh động, giúp thế hệ trẻ không chỉ “biết” mà còn “cảm” và “sống” cùng lịch sử. Giá trị giáo dục ấy càng trở nên cần thiết trong bối cảnh một bộ phận thanh thiếu niên ngày nay có dấu hiệu thờ ơ với lịch sử, thiếu lý tưởng sống.

- Giá trị thời đại: Ngày 10/10/1954 không chỉ có ý nghĩa trong phạm vi dân tộc, mà còn là một thông điệp mang tầm thời đại. Nó cho thấy sức mạnh của một dân tộc nhỏ bé nhưng kiên cường, dám đứng lên chống lại chủ nghĩa thực dân, đồng thời cổ vũ mạnh mẽ phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới trong những năm 1950–1960.

Ngày nay, giá trị thời đại của ngày Giải phóng Thủ đô vẫn còn nguyên vẹn: đó là tinh thần đấu tranh cho hòa bình, độc lập, công lý và nhân văn. Khi Hà Nội được UNESCO vinh danh là “Thành phố vì hòa bình” (1999) và “Thành phố sáng tạo” (2019), thì chính là sự tiếp nối và lan tỏa những giá trị thời đại đã được khẳng định từ mùa thu lịch sử 1954. Hà Nội – từ thành phố giải phóng đến thành phố hội nhập – là minh chứng sống động rằng: tinh thần hòa bình, sáng tạo và hữu nghị có thể trở thành nền tảng để phát triển bền vững trong thế kỷ XXI.

4. Liên hệ thực tiễn hôm nay

Hơn bảy thập kỷ sau ngày Giải phóng, Hà Nội đã thay đổi mạnh mẽ. Từ một thành phố còn in hằn dấu vết chiến tranh, nay Hà Nội là Thủ đô hòa bình, được UNESCO vinh danh là “Thành phố vì hòa bình” (1999) và “Thành phố sáng tạo” (2019). Hà Nội cũng là nơi đăng cai nhiều sự kiện quốc tế quan trọng như Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ – Triều (2019), góp phần khẳng định vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Tinh thần “giải phóng” ngày nay không chỉ dừng ở việc giải phóng đất nước khỏi ách ngoại xâm, mà còn là giải phóng tiềm năng sáng tạo, trí tuệ và sức mạnh con người Việt Nam. Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế, điều đó càng mang ý nghĩa thời sự. Giống như 70 năm trước, sức mạnh đoàn kết và ý chí tự cường của người dân Hà Nội hôm nay vẫn là yếu tố quyết định để biến Thủ đô trở thành trung tâm sáng tạo, phát triển bền vững, hiện đại và nhân văn.

Hà Nội và cả nước đang bước vào một giai đoạn phát triển mới, thời kỳ vươn mình mạnh mẽ để khẳng định vị thế dân tộc trong khu vực và trên thế giới. Những giá trị lịch sử và tinh thần của ngày 10/10/1954 tiếp tục soi sáng con đường phát triển hôm nay.

Trước hết, tinh thần “giải phóng” không chỉ dừng lại ở việc giành lại độc lập, mà còn được kế thừa và phát huy trong công cuộc giải phóng tiềm năng sáng tạo, phát huy trí tuệ và sức mạnh con người Việt Nam. Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo và kinh tế tri thức, tinh thần ấy trở thành động lực để đất nước bứt phá, hội nhập sâu rộng với thế giới.

Thứ hai, từ biểu tượng hòa bình và hữu nghị, Hà Nội ngày nay đang trở thành trung tâm của các hoạt động đối thoại quốc tế, nơi lan tỏa thông điệp về một Việt Nam yêu chuộng hòa bình, hợp tác và phát triển. Những giá trị nhân văn và khoan hòa của ngày Giải phóng Thủ đô là nền tảng để chúng ta xây dựng “sức mạnh mềm” của quốc gia trong thời kỳ toàn cầu hóa.

Thứ ba, từ ý nghĩa giáo dục, ngày 10/10 nhắc nhở các thế hệ hôm nay về trách nhiệm kế thừa và phát triển. Trong giai đoạn dân tộc vươn mình, thanh niên Việt Nam cần được hun đúc tinh thần tự cường, khát vọng cống hiến và ý chí đổi mới sáng tạo để đưa đất nước phát triển bền vững, văn minh, hiện đại.

Có thể khẳng định, giá trị của ngày Giải phóng Thủ đô chính là lời hiệu triệu hành động trong thời kỳ phát triển mới, khơi dậy sức mạnh đoàn kết dân tộc, phát huy trí tuệ và bản lĩnh Việt Nam, hiện thực hóa khát vọng xây dựng một đất nước hùng cường, sánh vai cùng các cường quốc năm châu vào giữa thế kỷ XXI.

5. Kết luận

Ngày 10/10/1954 – Ngày Giải phóng Thủ đô không đơn thuần là một mốc thời gian trong lịch sử; đó là kho tàng giá trị trường tồn đã, đang và sẽ tiếp tục soi đường cho đời sống chính trị, văn hoá — tinh thần và giáo dục của dân tộc. Từ chiến thắng lịch sử khẳng định sức mạnh đại đoàn kết và đường lối lãnh đạo đúng đắn, đến hình ảnh Thủ đô trở về với nhân dân như biểu tượng của khát vọng hòa bình và tình hữu nghị, tất cả đều kết tụ thành một di sản tinh thần quý giá.

Những giá trị chính trị, văn hóa – tinh thần, giáo dục và giá trị mang tính thời đại không chỉ là ký ức để trân trọng mà còn là nguồn lực thực tiễn cho công cuộc xây dựng và phát triển hôm nay, nuôi dưỡng niềm tự hào, rèn luyện nhân cách, củng cố niềm tin xã hội và khơi dậy ý chí sáng tạo. Trong bối cảnh hội nhập và chuyển đổi sâu rộng, việc gìn giữ, truyền dạy và vận dụng những giá trị ấy vào chính sách, giáo dục và đời sống cộng đồng là nhiệm vụ cấp thiết để thế hệ trẻ tiếp bước và hiện thực hóa khát vọng phát triển bền vững của Thủ đô và đất nước.

Như vậy, kỷ niệm ngày Giải phóng Thủ đô không chỉ là tưởng niệm quá khứ mà còn là lời hiệu triệu hành động, cùng giữ gìn lịch sử, hun đúc tinh thần đoàn kết và biến di sản ấy thành động lực cho một Hà Nội – một Việt Nam văn minh, tự cường và hòa bình.

Đặc biệt, tinh thần 10/10/1954 còn là ngọn lửa thôi thúc dân tộc Việt Nam trên hành trình vươn mình trong thế kỷ XXI. Nếu như ngày giải phóng Thủ đô khẳng định sức mạnh của ý chí độc lập, thì hôm nay tinh thần ấy tiếp tục khẳng định sức mạnh của khát vọng phát triển, khát vọng xây dựng một Việt Nam hùng cường, phồn vinh, hạnh phúc vào năm 2045. Do đó, kỷ niệm ngày Giải phóng Thủ đô không chỉ là tri ân quá khứ, mà còn là hiệu triệu toàn dân tộc cùng đoàn kết, sáng tạo, biến di sản ấy thành động lực hiện thực hóa “Khát vọng Việt Nam 2045” – một dân tộc văn minh, tự cường và hội nhập vững bước vào tương lai.

--------------------

Tài liệu tham khảo

1. Ban Tuyên giáo Trung ương. Lịch sử Thủ đô Hà Nội. Hà Nội: NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2014.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đảng toàn tập, tập 15. Hà Nội: NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2001.
3. Trần Trọng Kim. Việt Nam sử lược. Hà Nội: NXB Văn hóa Thông tin, 2005.
4. Vietnam News Agency. “Hanoi – City for Peace.” Vietnam News, July 16, 1999.
5. UNESCO. Creative Cities Network: Hanoi. Paris: UNESCO Publishing, 2019.

----------------------------------------------------------------------------------------------------

Abstract: The article analyzes the historical significance and enduring values of the Liberation Day of Hanoi on October 10, 1954—an event that marked the glorious victory of the resistance war against French colonialism and opened a new era for Vietnam. The liberation of the capital not only affirmed the strength of national unity and the leadership of the Communist Party of Vietnam and President Ho Chi Minh, but also became a symbol of peace, humanity, and international friendship. The paper highlights its political, cultural-spiritual, educational, and contemporary values, while drawing connections to today’s efforts in building Hanoi as a modern, creative, and sustainable capital city.

Keywords: (English): Hanoi Liberation Day 10/10, historical value, political value, cultural-spiritual value, educational value, contemporary value, Hanoi.