PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC VIÊN TẠI HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ TRONG “KỶ NGUYÊN SỐ”

Thiếu tá Trần Đình Thức

Học viện chính trị - Bộ Quốc phòng

Email: [email protected]

           Tóm tắt: Phát huy năng lực tự học của học viên tại Học viện chính trị đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc hoàn thành mục tiêu giáo dục, đào tạo cán bộ chính trị vừa “hồng”, vừa “chuyên”, có bản lĩnh chính trị vững vàng, tri thức, trí tuệ, biết vận dụng lý luận vào thực tiễn, luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được Đảng, Nhà nước, Quân đội giao phó. Tuy nhiên, thực tế thời gian qua, năng lực tự học của học viên chưa thật sự tương xứng với yêu cầu, mục tiêu đào tạo, chưa được phát huy một cách triệt để, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giáo dục, đào tạo tại Học viện chính trị. Vì thế, việc tìm kiếm các biện pháp phát huy năng lực tự học của học viên tại Học viện chính trị, phù hợp với với yêu cầu nhiệm vụ, với đối tượng học viên, thật sự là nhu cầu khách quan, cấp thiết, có tính chiến lược lâu dài. Bài báo này phân tích thực trạng, chỉ rõ nguyên nhân; đồng thời đề xuất một số giải pháp nhằm phát huy năng lực tự học của học viên tại Học viện chính trị trong kỷ nguyên số; qua đó góp phần hoàn thành mục tiêu, yêu cầu đào tạo cán bộ chính trị vững vàng về bản lĩnh, trí tuệ, mẫu mực, tiêu biểu.

1. Mở đầu

Thuật ngữ “kỷ nguyên số” (digital age) đã được hầu hết các tổ chức quốc tế và nhiều quốc gia trên thế giới sử dụng. Kỷ nguyên số có các đặc điểm mới, với tính chất, mức độ tác động sâu rộng chưa từng có trên mọi lĩnh vực. Trong giáo dục, đào tạo, kỷ nguyên số vừa tạo ra cơ hội, vừa đặt ra những yêu cầu mới đối với hoạt động dạy và học. Trong kỷ nguyên số, nếu dạy và học chỉ truyền đạt kiến thức một chiều mà không kích thích được khả năng chủ động tìm tòi, suy nghĩ, phân tích, tổng hợp của học viên thì khó mà đạt được mục tiêu giáo dục, đào tạo. Việc phát huy năng lực tự học của học viên tại Học viện chính trị chính là một nhu cầu khách quan, phù hợp với xu thế thời đại. Đặc biệt, trong bối cảnh tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, xu thế số hóa ngày càng tăng, nguồn thông tin tư liệu học tập ngày càng đa dạng, phong phú và liên tục cập nhật phát triển theo cấp số nhân. Không một nhà trường nào có thể đưa hết kho tàng tri thức của nhân loại vào chương trình học tập. Điều đó đòi hỏi các nhà trường phải nhanh chóng chuyển sang đào tạo theo phương thức lấy tự học làm cốt. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy "Trong cách học phải lấy tự học làm cốt" [5, tr.312]. Người còn nhấn mạnh “Nếu không chịu khó học thì không tiến bộ được. Không tiến bộ là thoái bộ. Xã hội càng đi tới, công việc càng nhiều, máy móc càng tinh xảo. Mình mà không chịu khó học thì lạc hậu, mà lạc hậu thì bị đào thải, tự mình đào thải mình” [6, tr.333]. Trong bối cảnh hiện nay, lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh càng trở nên thấm thía hơn bao giờ hết. Tự học trong nhà trường là cơ sở để mỗi cá nhân biết cách tự học trong thực tiễn công tác và trong cả cuộc đời.

Nghị quyết số 29-NQ/TƯ Hội nghị lần thứ Tám Ban chấp hành Trung ương Khóa XI, Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã xác định “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học” [4].

Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về “Lấy tự học làm cốt” và quan điểm đổi mới giáo dục theo tinh thần Nghị quyết số 29-NQ/TƯ, trong những năm qua, Học viện Chính trị đã tổ chức nhiều hoạt động đổi mới giáo dục theo hướng phát huy năng lực tự học của học viên. Nhiều mô hình giáo dục mới và nhiều phương pháp, hình thức tổ chức dạy học tích cực được vận dụng trong thực tiễn. Dạy học ở nhà trường không phải chỉ trang bị kiến thức mà phải dạy cho học viên phương pháp tự học, tự tìm tòi khám phá tri thức theo định hướng của giảng viên.

Mặt khác, trong thời đại công nghệ thông tin “kỷ nguyên số”, nếu không tự học thì sẽ nhanh chóng bị lạc hậu và sẽ không theo kịp sự phát triển của thời đại. Điều đó đặt ra nhu cầu tự học không còn là yêu cầu của các giảng viên mà đã trở thành nhu cầu của chính bản thân các học viên. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khách quan, chủ quan khác nhau mà tự học của học viên ở Học viện Chính trị còn gặp nhiều khó khăn, hạn chế, chưa đáp ứng kịp yêu cầu ngày càng tăng của thực tiễn.

Tự học chính là quá trình học viên chủ động tổ chức, kiểm soát, thực hiện các nhiệm vụ học tập mà không hoàn toàn phụ thuộc vào những hướng dẫn của giảng viên, của cán bộ quản lý. Năng lực tự học được hình thành, phát triển sẽ giúp học viên hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập tại học viện, đồng thời vận dụng sáng tạo, hiệu quả tại đơn vị sau khi về đơn vị công tác.

2. Thực trạng năng lực tự học của học viên tại Học viện Chính trị

2.1. Những kết quả đạt được

Trong thời gian qua, đại đa số học viên trong Học viện Chính trị đều nhận rõ được vị trí, vai trò, tầm quan trọng của việc tự học. Từ đó nêu cao ý thức tự lực, chủ động, tích cực tìm kiếm tri thức, hoàn thiện bản thân. Các học viên đã tích cực ôn tập; chủ động tìm thêm tài liệu, nghiên cứu, nắm các nội dung, kiến thức của bài học trước khi lên lớp, đã hoàn thành các chủ đề, bài thu hoạch, khóa luận mà giảng viên, khoa yêu cầu; không ngừng hoàn thiện, nâng cao năng lực tự học, những kĩ năng, kỹ xảo, nhiệm vụ trong quá trình tự học; từ đó củng cố, nâng cao kiến thức cho học viên.

2.2. Những khó khăn, hạn chế

Bên cạnh những mặt tích cực, việc phát huy năng lực tự học của học viên tại Học viện Chính trị cũng bộc lộ những khó khăn, hạn chế như sau:

Một là, nhận thức chưa thật đầy đủ về tự học, chưa xác định rõ động cơ, mục đích của tự học. Một số học viên chưa hiểu rõ vị trí, vai trò, tầm quan trọng, bản chất, yêu cầu của tự học, chưa biết cách tổ chức thời gian, lập kế hoạch hoặc lựa chọn tài liệu nghiên cứu cho phù hợp. Cũng có học viên chưa xác định được động cơ, mục đích của tự học, chỉ xác định học để hoàn thành nội dung chương trình, mà không xác định được mục đích tự học là để phục vụ, cống hiến cho ngành nghề của mình.

Hai là, phương pháp tự học chưa khoa học. Việc tự học chủ yếu dừng ở mức ôn tập, ghi nhớ mà chưa thật sự biết phân tích, tổng hợp, phản biện hoặc chưa biết vận dụng kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo đã có vào giải quyết các nhiệm vụ tự học. Chưa xây dựng được kế hoạch tự học khoa học, tổ chức, phân phối thời gian chưa hợp lý cho quá trình tự học và nâng cao năng lực tự học cho bản thân.

Ba là, các áp lực khách quan. Thời gian học tập, ôn luyện tại Học viện tương đối nhiều, thời khóa biểu dày, cùng với đó là các nhiệm vụ đột xuất của Hệ, của học viên; dẫn tới thời gian bị thu hẹp, ảnh hưởng đến thời gian tự học của học viên.

Bốn là, thiếu hướng dẫn, động viên. Trong quá trình tự học của học viên, thì giảng viên, cán bộ quản lý chưa thường xuyên đồng hành, hướng dẫn, động viên, kiểm soát, đánh giá hoặc phản hồi về kết quả tự học, năng lực tự học của học viên một cách kịp thời; dẫn tới học viên chưa đánh giá được năng lực, khả năng tự học của mình để có biện pháp điều chỉnh.

2.3. Nguyên nhân của những khó khăn, hạn chế

Một là, nhận thức chưa thật đầy đủ. Nhiều học viên chưa thật sự hiểu được tự học đóng góp như thế nào vào sự hoàn thiện bản thân, hoàn thành nhiệm vụ, cũng như phát triển con người.

Hai là, chưa có kinh nghiệm và thiếu phương pháp tự học phù hợp. Đa số học viên mới từ các đơn vị về nhà trường, chưa có kinh nghiệm và phương pháp tự học phù hợp với bậc học ở Học viện. Việc tổ chức thời gian, lập kế hoạch, lựa chọn tài liệu, phân tích, tổng hợp, phản biện chưa thật sự đạt được nhu cầu, chưa biến tự học thành nhu cầu nội tại.

Ba là, tư duy ỷ lại. Còn một số học viên luôn chỉ trông chờ vào giảng viên truyền đạt mà chưa chủ động tìm hiểu thêm hoặc giải quyết những khó khăn mà bản thân gặp phải.

Bốn là, thiếu động lực. Ý chí tự học của học viên vươn lên chưa thật mạnh mẽ, chưa biến nhu cầu hoàn thiện bản thân, hoàn thành nhiệm vụ học tập thành động lực nội tại.

Năm là, tác động của thời đại số. Sự bùng nổ thông tin, mạng xã hội, những tiện dụng từ thiết bị số, công nghệ… nếu chưa được kiểm soát hoặc chưa được hướng dẫn sử dụng khoa học, sẽ ảnh hưởng đến thời gian tự học của học viên, hoặc phân tán sức chú ý của học viên.

3. Giải pháp phát huy năng lực tự học của học viên tại Học viện Chính trị

Phát huy năng lực tự học của học viên tại Học viện Chính trị đòi hỏi những giải pháp đồng bộ từ phía học viện, đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý, đặc biệt là từ chính bản thân mỗi học viên. Dưới đây là những giải pháp chủ yếu:

Một là, nâng cao nhận thức và xây dựng động cơ tự học

Học viên cần thường xuyên tổ chức các buổi tọa đàm, sinh hoạt, lên lớp truyền đạt về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của tự học; bồi dưỡng, hướng dẫn phương pháp tự học để học viên hiểu được tự học, nâng cao năng lực tự học có vai trò rất quan trọng trong quá trình học tập cũng như công tác sau này; đồng thời giới thiệu những tấm gương tự học, qua đó truyền cảm hứng, tạo động lực, nhu cầu hoàn thiện bản thân của học viên; từng bước nâng cao năng lực tự học.

Động cơ tự học, mục đích tự học của học viên không có sẵn, mà là kết quả của quá trình hình thành và phát triển dần dần chính trong quá trình học viên đi sâu chiếm lĩnh đối tượng tự học. Chính vì vậy cần sự tác động tích cực của toàn bộ lực lượng giáo dục trong học viên như: các khoa giáo viên, cơ quan chức năng, đội ngũ cán bộ quản lý các cấp, các tổ chức quần chúng để xây dựng và hình thành động cơ tự học cho học viên.

Hai là, đổi mới nội dung, chương trình, tài liệu, tài nguyên học tập

Học viện chủ động thường xuyên cập nhật tài liệu, giáo trình như thư viện số, tài liệu điện tử, tài nguyên đa phương tiện… cần được hoàn thiện, đồng bộ, tiện dụng, hấp dẫn, phù hợp nhu cầu học tập của học viên. Bổ sung các tài liệu hướng dẫn tự học: như sổ tay, tài liệu chỉ dẫn, tài chính, tài nguyên trực tuyến, các khóa học số, tọa đàm trực tiếp…

Ba là, đa dạng hoá các hình thức tổ chức tự học

Tự học cá nhân: Học viên chủ động lên kế hoạch, thời khóa biểu, hoàn thành mục tiêu học tập mà bản thân đề ra một cách khoa học. Tự học theo tổ, theo nhóm: thảo luận, phân tích, phản biện, giúp đỡ nhau hoàn thành các nhiệm vụ học tập khó khăn hoặc phức tạp. Tự học qua mạng: sử dụng tài nguyên số, khóa học trực tuyến, tài liệu đa phương tiện… để thêm đa dạng, hấp dẫn, tiện dụng.

Bốn là, đưa tự học vào kiểm tra, đánh giá để nâng cao năng lực tự học

Xây dựng tiêu chí đánh giá: Cùng với kiểm tra tri thức, cần kiểm tra, đánh giá được mức độ chủ động, tích cực, khả năng tự học, năng lực tự học của học viên. Đồng thời, phải phản hồi, hướng dẫn, động viên: giảng viên, cán bộ quản lý đóng vai trò hướng dẫn, phản hồi, động viên, chỉ ra những khó khăn mà học viên chưa vượt qua được. Bên cạnh đó cần ghi nhận, khen thưởng: những học viên có thành tích tự học, năng lực tự học xuất sắc sẽ được ghi nhận, động viên, khen thưởng, qua đó truyền thêm động lực, sức phấn đấu, thúc đẩy tự học, nâng cao năng lực tự học cho học viên.

4. Kết luận

Phát huy năng lực tự học của học viên tại Học viện Chính trị đóng một vai trò cực kỳ quan trọng, trực tiếp ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục, đào tạo cán bộ chính trị trong Quân đội, trong kỷ nguyên mới của dân tộc.

Trong kỷ nguyên số, nếu chỉ trông chờ vào truyền đạt tri thức từ phía nhà giáo mà chưa biết tổ chức, phát huy khả năng tự học, nâng cao năng lực tự học thì học viên sẽ khó bắt kịp với yêu cầu, nhiệm vụ được giao sau khi ra trường. Vì thế, tự học chính là nhu cầu khách quan, bắt buộc, đồng thời cũng là động lực để hoàn thiện bản thân mỗi học viên.

Các giải pháp như: nâng cao nhận thức về tự học; hoàn thiện tài liệu, tài nguyên học tập; đa dạng hoá hình thức tổ chức tự học; đưa tự học vào kiểm tra, đánh giá… sẽ góp phần khích thích, phát huy được sức trẻ, sức lực trí tuệ, khả năng chủ động, tích cực của học viên. Từ đó, học viên hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được Đảng, Nhà nước, Quân đội giao phó, đóng góp tích cực vào sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Tài liệu tham khảo

[1]. Ban Tư tưởng - Văn hoá Trung ương (2000), Tài liệu bồi dưỡng lý luận chính trị, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

[2]. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Quy chế tổ chức đào tạo tại các nhà trường đại học, cao đẳng.

[3]. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, NXB Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[4]. Đảng Cộng sản Việt Nam (2013), Văn kiện Hội nghị lần thứ Tám Ban chấp hành Trung ương Khóa XI, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội

[5]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội 2011, tập 5, tr 312

[6]. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, H,à Nội 2011, tập 12, tr.333

[7]. Hồ Chí Minh (1995), Về giáo dục, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội.

[8]. Phùng Viết Hiếu (2020), “Phát huy năng lực tự học của học viên tại các nhà trường Quân đội”, Tạp chí Giáo dục, số 479, trang 21-26.

[9]. Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam (2009), Phương pháp dạy học tích cực, NXB Giáo dục, Hà Nội.