LÝ LUẬN GẮN LIỀN VỚI THỰC TIỄN - BIỆN PHÁP QUAN TRỌNG PHÁT TRIỂN KHOA HỌC LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ HIỆN NAY

TCGCVN - Phát triển khoa học lý luận chính trị cần xem xét giữa lý luận và thực tiễn để xây dựng nhận thức đúng đắn và niềm tin vững chắc vào lý tưởng cộng sản, vào con đường cách mạng do Đảng Cộng sản Việt Nam - đội tiền phong của giai cấp và dân tộc vạch ra để kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội.

Lý luận là một hệ thống các quan điểm phản ánh thực tiễn, được thể hiện dưới dạng hệ thống những tri thức đã được khái quát, tạo ra những quan niệm tương đối hoàn chỉnh về các mối liên hệ cơ bản và các quy luật của hiện thực khách quan. Theo quan niệm của chủ nghĩa Mác - Lênin, mọi lý luận chân chính đều bắt nguồn từ thực tiễn, phản ánh đúng thực tiễn và trở lại phục vụ thực tiễn. Vì lẽ đó, lý luận là một nội dung, một bộ phận cấu thành đặc biệt quan trọng trong toàn bộ hoạt động của một chính đảng cầm quyền. Đảng cầm quyền mà không có lý luận dẫn đường thì cũng như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam, cách mạng sẽ không có phong trào vận động và đảng sẽ không thể làm nổi “trách nhiệm cách mạng tiền phong.

Khoa học lý luận chính trị là hệ thống tri thức về lĩnh vực chính trị, là một bộ phận quan trọng về lý luận trong lĩnh vực chính trị; mang tính Đảng, tính giai cấp; đồng thời, có tính khái quát hóa, trừu tượng hóa và tính dự báo khoa học cao. Vì vậy, giáo dục lý luận chính trị, bao gồm nghiên cứu, học tập chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các văn kiện, chỉ thị, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước… là yêu cầu thường xuyên, hằng ngày, bức thiết đối với mỗi bộ, đảng viên.

1. Vai trò của lý luận chính trị đối với hoạt động thực tiễn

C.Mác từng khẳng định: “Vấn đề tìm hiểu xem tư duy của con người có thể đạt tới chân lý khách quan không, hoàn toàn không phải là một vấn đề lý luận mà là một vấn đề thực tiễn. Chính trong thực tiễn mà con người phải chứng minh chân lý” [1]. Đánh giá vai trò và ý nghĩa to lớn của lý luận chính trị, V.I.Lênin nhấn mạnh: “Không có lý luận cách mạng thì cũng không thể có phong trào cách mạng” [2]. Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ: “Lý luận phải liên hệ với thực tế” [3] . Thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một nguyên tắc căn bản của chủ nghĩa Mác - Lênin. Thực tiễn không có lý luận hướng dẫn thì thành thực tiễn mù quáng. Lý luận mà không liên hệ với thực tế là lý luận suông, đó là thứ lý thuyết xa rời thực tiễn và không giúp ích gì cho cuộc sống. Điều đó đã được chứng minh qua các sự kiện lịch sử, những thành quả cách mạng.

Có thể nói, ngay từ khi chưa trở thành Đảng cầm quyền, Đảng ta, trước hết là chủ tịch Hồ Chí Minh đã rất quan tâm đến lý luận về mục tiêu, con đường và phương pháp cách mạng Việt Nam. Để chuẩn bị cho sự ra đời của Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã quan tâm trước hết đến bồi dưỡng lý luận cách mạng cho thế hệ trẻ của Việt Nam. Người đã thành lập “Thanh niên cách mạng đồng chí Hội”, mở các lớp bồi dưỡng lý luận cách mạng, khi đó Người đã viết cuốn “Đường cách mệnh” (1927) để giới thiệu tính chất và kinh nghiệm các cuộc cách mạng Mỹ (1776), cách mạng Pháp (1789), Cách mạng Tháng Mười Nga (1917)…Từ đó, Người chỉ rõ tính chất và nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam khi đó là cách mạng “giải phóng dân tộc” và “cần phải có sự lãnh đạo của một Đảng cách mạng". Là người sáng lập Đảng Cộng sản Việt Nam, Hồ Chí Minh thấy rõ sự cần thiết của lý luận đối với Đảng. Người chỉ rõ cách mạng muốn thành công tất yếu phải có Đảng lãnh đạo. “Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm “cốt”. Đảng mà không có chủ nghĩa làm cốt giống như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam” [4]; rằng “Lý luận như cái kim chỉ nam, nó chỉ phương hướng cho chúng ta trong công việc thực tế. Không có lý luận thì lúng túng như nhắm mắt mà đi”[5].

Lý luận nói chung và công tác nghiên cứu lý luận chính trị là hệ thống tri thức về lĩnh vực chính trị. Nghiên cứu khoa học lý luận chính trị là lĩnh vực có vai trò rất quan trọng, làm cơ sở lý luận, khoa học cho công tác lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước. Quy định số 285-QĐ/TW của Bộ Chính trị khóa XI về “Dân chủ trong nghiên cứu lý luận chính trị trong các cơ quan đảng, nhà nước” đã chỉ rõ: Nghiên cứu lý luận chính trị là hoạt động nghiên cứu nhằm cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoạch định, hoàn thiện đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước [6]. Nghiên cứu khoa học lý luận chính trị không chỉ là “khẳng định”, “thuyết minh” đường lối, chủ trương đã có; mà còn có nhiệm vụ rất quan trọng là phát hiện cái mới, dự báo cái mới, luận chứng cơ sở lý luận - thực tiễn cho đổi mới đường lối, chủ trương, cơ chế, chính sách phát triển. Chính vì vây, nghiên cứu lý luận chính trị một mặt phải đảm bảo nguyên tắc và trách nhiệm chính trị cao nhất là phục vụ cho sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng, lợi ích phát triển của đất nước, đồng thời phải có tinh thần dũng cảm cách mạng - khoa học, có không gian tự do sáng tạo trong nghiên cứu, đề xuất được những nhận thức lý luận mới phù hợp đòi hỏi của thực tiễn, vượt qua những nhận thức, quan điểm, luận điểm hiện hành đã không còn phù hợp. Điều đó cũng có nghĩa là trong nghiên cứu, phát triển khoa học lý luận luôn chứa đựng bản chất cốt lõi tư duy biện chứng, sáng tạo, dựa trên bằng chứng.

Bối cảnh quốc tế và yêu cầu phát triển bứt phá của đất nước trong thời kỳ mới đòi hỏi Đảng ta phải tiếp tục đổi mới tư duy phát triển trên cơ sở phát huy tiềm năng, vị thế, điều kiện thực tiễn của chúng ta, phù hợp với xu thế phát triển của thế giới, thời đại”. Do vậy, “không thể để kéo dài tình trạng còn lạc hậu của lý luận so với sự vận động và đòi hỏi của thực tiễn”, “Lý luận phải vươn lên dẫn đường và đồng hành với thực tiễn”, “phải có tầm nhìn vượt trước”, “phải tạo được những bước đột phá về lý luận phát triển, khai thông những điểm nghẽn về tư duy, nhận thức, quan điểm phục vụ cho việc hoàn thiện thể chế, xây dựng đường lối, chủ trương, định hướng, chính sách phát triển; khơi dậy khát vọng và phát huy ý chí, quyết tâm vươn lên của cả dân tộc; phấn đấu thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ mà Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã đề ra. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã chỉ rõ vai trò của công tác lý luận nói chung được nhấn mạnh và định hướng rất cụ thể gắn với xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh toàn diện; trực tiếp là xây dựng Đảng về chính trị, tư tưởng, lý luận, với yêu cầu cao: “Nâng tầm tư duy lý luận của Đảng, đẩy mạnh tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận, cung cấp kịp thời cơ sở khoa học cho việc hoạch định đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước” [7]. Do đó, nghiên cứu khoa học lý luận chính trị trong bối cảnh mới hiện nay phải mang tính hệ thống, tính tổng hợp rất cao (sự tích hợp của nhiều khoa học, lý thuyết, phương pháp, cách tiếp cận…), vừa đáp ứng những yêu cầu trước mắt vừa đáp ứng những yêu cầu dài hạn; đồng thời đỏi hỏi phải có tính định hướng - dự báo cao, tính thích ứng nhanh.

Công tác nghiên cứu lý luận chính trị sẽ được tiến hành trong bối cảnh mới, với những yêu cầu mới. Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với những phát triển đột biến về công nghệ làm thay đổi sâu sắc phương pháp tư duy, nhận thức và hoạt động thực tiễn. Cuộc sống luôn thay đổi, luôn xuất hiện những hiện tượng, những xu hướng, những yêu cầu mới, đòi hỏi lý luận phải bám sát, cập nhật, khái quát hóa, phong phú hóa để có sức định hướng, dẫn dắt hoạt động thực tiễn. Vì vậy, nghiên cứu phát triển khoa học lý luận chính trị ở Việt Nam phải có sứ mệnh nhận diện, phân tích kịp thời, chính xác, toàn diện thực tiễn phát triển của đất nước; nắm bắt được nhu cầu khách quan và dự báo xu hướng vận động của thực tiễn; khái quát khoa học sự vận động có tính quy luật; trên cơ sở đó, đề xuất những định hướng phù hợp, có tính khả thi để giải quyết hiệu quả các nhu cầu của thực tiễn. Nghiên cứu khoa học lý luận chính trị phải có nhiệm vụ mở đường cho những nhận thức, tư duy lý luận mới, cách làm mới. Trên cơ sở đó xác lập một hệ thống tri thức mới vững chắc, khoa học, xứng tầm bổ sung, phát triển nền tảng tư tưởng, tư duy lý luận của Đảng trong điều kiện mới.

2. Một số giải pháp tăng cường gắn bó lý luận với thực tiễn góp phần phát triển khoa học lý luận chính trị thời gian tới

Trong những năm qua, đội ngũ cán bộ làm công tác nghiên cứu khoa học lý luận chính trị đã thường xuyên tham gia các lớp đào tạo, bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ cũng như tích cực trong tham gia nghiên cứu thực tế thông qua hoạt động đi thực tế ở cơ sở từ thực tế dài hạn đến thực tế thường xuyên hàng năm để kịp thời cập nhật, nắm bắt những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn nhằm hướng đến thực hiện nguyên lý “lý luận gắn với thực tiễn” cũng như từng bước nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác chuyên môn. Tuy nhiên, trong thời gian tới để nhằm góp phần nâng cao hơn nữa hiệu quả công tác khoa học lý luận chính trị theo hướng lý luận gắn với thực tiễn cần tập trung vào một vấn đề như sau:

Một là, tiếp tục nâng cao nhận thức cho toàn thể đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị về sự cần thiết của việc nghiên cứu, vận dụng nguyên tắc “lý luận gắn với thực tiễn"  trong hoạt động công tác chuyên môn.

Đối với những người làm công tác khoa học lý luận chính trị luôn luôn phải nhận thức được rằng giữa lý luận và thực tiễn có mối quan hệ hữu cơ với nhau. Lý luận được hình thành không phải ở bên ngoài thực tiễn mà trong mối liên hệ với thực tiễn. Giữa lý luận và thực tiễn có mối quan hệ biện chứng với nhau, tác động qua lại nhau, ràng buộc lẫn nhau, đấu tranh và chuyển hóa lẫn nhau, trong đó thực tiễn giữ vai trò quyết định, ngược lại lý luận luôn có tác động trở lại hướng dẫn hoạt động thực tiễn.

Việc nâng cao nhận thức cho toàn thể đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị cần phải bắt đầu từ học tập tư duy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn. Bởi thông qua việc nghiên cứu, học tập quan điểm trên của Hồ Chí Minh sẽ không những giúp cho đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị  xây dựng được cho mình một phương pháp làm việc khoa học, hiệu quả, việc nghiên cứu khoa học lý luận chính trị hiện nay phải bảo đảm tính khoa học, tính thực tiễn; nội dung phải cập nhật tính thời sự, xây dựng được các tình huống có vấn đề, yêu cầu đặt ra đối với đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị cần trau dồi kiến thức về nội dung lý thuyết, phương pháp, kỹ năng thực hành; cần vận dụng linh hoạt các phương pháp nghiên cứu một cách tích cực, kích thích tính chủ động, sáng tạo, để từ đó có thể nâng cao trình độ lý luận, thu thập, tích luỹ kiến thức thực tế làm cho kiến thức của mình ngày càng thêm phong phú từ phương diện lý luận lẫn cả thực tiễn, đảm bảo quá trình hoạt động chuyên môn ngày càng có hiệu quả, chất lượng.

Hai là, đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị cần phải thường xuyên thực hiện công tác nghiên cứu lý luận thông qua việc tích cực tham gia các lớp đào tạo, bồi dưỡng về trình độ chuyên môn; thông qua việc nghiên cứu tài liệu, sách, báo... nhằm nắm vững kiến thức về lý luận.

Để có thể thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình đó là hoạt động nghiên cứu, giảng dạy lý luận chính trị, đòi hỏi bản thân người đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị cần phải có vốn kiến thức về lý luận chính trị. Song, ngoài việc nắm vững kiến thức về mặt chuyên môn, đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị cũng cần nghiên cứu, trang bị thêm cho mình kiến thức ở một số lĩnh vực khác để nhắm mở rộng sự hiểu biết và làm cho kiến thức của mình ngày càng thêm phong phú. Trên thực tế, khi có vốn kiến thức lý luận sâu rộng người đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị sẽ chủ động, tự tin trong quá trình truyền đạt, chia sẻ tri thức cũng như bảm bảo việc truyền đạt tri thức đến người học một cách có hiệu quả, từ đó góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả trong quá trình hoạt động chuyên môn. Tuy nhiên, để từng bước nâng cao trình độ lý luận chính trị của bản thân đòi hỏi đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị cần có sự chủ động trong công tác nghiên cứu lý luận thông qua việc tham gia các lớp đào tạo, bồi dưỡng từ đào tạo về trình độ chuyên môn, tập huấn chuyên môn; thường xuyên nghiên cứu tài liệu từ sách, báo, tạp chi... cũng như tham gia viết các bài báo khoa học. Thực hiện thường xuyên những công việc như trên sẽ không những giúp cho đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị tăng cường, trau dồi khả năng nghiên cứu lý luận, nghiên cứu khoa học mà còn tạo điều kiện cho đội ngũ cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị vừa nắm vững kiến thức lý luận, vừa nâng cao trình độ lý luận của mình.

Ba là, tích cực tham gia hoạt động nghiên cứu thực tế tại các địa phương, cơ quan,, đơn vị nhằm tích luỹ kinh nghiệm thực tế, kiến thức thực tiễn để có thể vận dụng vào trong hoạt động chuyên môn.

Để tăng tính thực tiễn trong hoạt động nghiên cứu khoa học lý luận chính trị , cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị cần nắm bắt, am hiểu sâu sắc các vấn đề chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội sâu rộng và biết cách sử dụng yếu tố thực tiễn cần thiết, sát đúng để đưa vào nội dung nghiên cứu, giảng dạy một cách phù hợp, làm cho nội dung có tính sinh động, dễ tiếp cận. Vì vậy, đối với các cơ quan nghiên cứu, các đơn vị đào tạo khoa học chính trị nói chung cần tạo điều kiện để cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị học tập nâng cao trình độ lý luận, mặt khác giúp tích luỹ kiến thức thực tiễn thông qua hoạt động nghiên cứu thực tế ở các địa phương, cơ quan, đơn vị hoặc cơ sở sản xuất, tham gia hoạt động trong các tổ chức chính trị xã hội. Chú trọng mở các lớp tập huấn, bồi dưỡng kiến thức giúp cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị chủ động học tập, nghiên cứu các tài liệu chuyên ngành, liên ngành để mở rộng, đào sâu sự hiểu biết tri thức lý luận chính trị; tăng cường nghiên cứu, trao đổi, thảo luận trong nhóm chuyên môn và vận dụng giải quyết từng vấn đề theo yêu cầu của đổi mới công tác khoa học lý luận chính trị nói chung . 

Mặt khác, mỗi cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị cần tích cực tham gia nghiên cứu khoa học để có điều kiện tiếp xúc với các kết quả đạt được trong thực tế, khái quát thành những bài học, bổ sung kiến thức mới cho công tác chuyên môn và tham gia các chương trình khảo sát, tìm hiểu thực tế  tại các địa phương, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức quần chúng, doanh nghiệp, gặp gỡ trao đổi với cán bộ, đảng viên, hội viên, các tầng lớp nhân dân; tham quan các các mô hình lao động sản xuất để trực tiếp thu thập những kiến thức thực tiễn sinh động, thời sự. Ngoài ra, mỗi gcán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị cần chủ động khai thác thông tin chính thống trên các phương tiện thông tin đại chúng, để cập nhật tri thức cũng như diễn biến thời sự trong nước và thế giới, qua đó có thực tiễn đa chiều, rộng lớn, được nhìn nhận, phân tích ở nhiều góc cạnh khác nhau.

Qua quá trình nghiên cứu thực tế ở địa phương cơ sở mỗi cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị sẽ tích lũy được những tình huống thực tiễn nhất định phục vụ cho quá trình hoạt động chuyên môn của mình. Tuy nhiên để có được kiến thức thực tế, sử dụng trong mỗi nội dung nghiên cứu có hiệu quả, cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị phải tự mình trải nghiệm trong công việc, đọc, tìm hiểu và nghiên cứu các tình huống thực tế liên quan đến hoạt động chuyên môn. Bên cạnh đó, cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị cần thông qua việc cập nhật thông tin, cóp nhặt và nghiên cứu các tình huống thực tế qua các phương tiện thông tin đại chúng.

Tăng tính thực tiễn trong công tác nghiên cứu khoa học lý luận chính trị nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác nghiên cứu khoa học lý luận chính trị nói chung hiện nay đòi hỏi sự tham gia của nhiều lực lượng có liên quan, riêng với cán bộ làm công tác khoa học lý luận chính trị, trước hết phải nắm đầy đủ, sâu sắc nội dung từng lĩnh vực chuyên môn được đảm nhiệm, từ đó có sự lựa chọn đúng, vận dụng hiệu quả các phương pháp nhằm gắn lý luận với thực tiễn, thường xuyên, tích cực trải nghiệm để nắm bắt thực tiễn xã hội, không ngừng nghiên cứu thực tế, tìm hiểu các thông tin để bổ sung kinh nghiệm, vốn sống cho bản thân, phục vụ cho quá trình nghiên cứu, công tác.
Bốn là, tích cực, chủ động trong nghiên cửu đổi mới phương pháp nghiên cứu, hoạt động chuyên môn theo hướng lý luận gắn với thực tiễn.
Đổi mới phương pháp nghiên cứu, hoạt động chuyên môn là một yêu cầu rất cần thiết đối với hoạt động khoa học lý luận chính trị. Hiện nay, có nhiều phương pháp nghiên cứu, hoạt động chuyên môn hiện đại đã và đang được thực hiện theo phương châm lý luận gắn với thực tiễn: phương pháp đặt và giải quyết vấn đề, phương pháp tình huống,….. Khi áp dụng các phương pháp nghiên cứu, hoạt động chuyên môn hiện đại, đội ngũ cán bộ khoa học lý luận chính trị đóng vai trò là vừa là chủ thể, người tổ chức, hướng dẫn vừa là đối tượng quá trình thực hiện, vì vậy việc áp dụng các phương pháp nghiên cứu hiện đại sẽ giúp đội ngũ cán bộ khoa học lý luận chính trị chủ động, sáng tạo hơn trong việc tiếp thu và xử lý các tri thức từ tri thức lý luận đến kiến thức thực tiễn. Qua đó đội ngũ cán bộ khoa học lý luận chính trị có thể đối chiếu, vận dụng những kiến thức lý luận vào trong thực tiễn mà mình đang công tác.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. C.Mác và Ph.Ăngghen Toàn tập 3 (2005), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.10.

2. V.I. Lênin: Toàn tập, Bản tiếng Việt, Nxb. Tiến Bộ, Mátxcơva, 1975, t.6, tr.30-32

3. Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 12, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 647.

5. Hồ Chí Minh: Toàn tập, t.8, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996,  tr.497, 496.

6. Quy định số 285-QĐ/TW của Bộ Chính trị khóa XI về “Dân chủ trong nghiên cứu lý luận chính trị trong các cơ quan đảng, nhà nước”

7. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội XIII của Đảng, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t.II, tr.234 - 235.

Thông tin liên hệ:

Nguyễn Thị Ngọc Loan

Khoa Xây dựng Đảng, Học viện Báo chí và Tuyên truyền. 36 Xuân Thủy, Cầu Giấy, Hà Nội

Điện thoại:0904187831/0967771755

Emai:[email protected]

TS. Nguyễn Thị Ngọc Loan - Khoa Xây dựng Đảng, Học viện Báo chí và Tuyên truyền