Kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025) CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH - NGƯỜI KHỞI NGUỒN NỀN BÁO CHÍ CÁCH MẠNG VIỆT NAM

                         ThS. NGUYỄN ĐỨC THẮNG

                          Viện Nghiên cứu hợp tác phát triển giáo dục

TCGCVN - Chủ tịch Hồ Chí Minh - Anh hùng giải phóng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới, Người thầy vĩ đại của nền báo chí cách mạng Việt Nam.

Trong những năm hoạt động ở nước ngoài và khi đã trở thành vị lãnh tụ của Đảng, của nhân dân, của dân tộc Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất quan tâm đến xây dựng và phát triển nền báo chí cách mạng Việt Nam. Người coi việc viết báo, làm báo là một nhiệm vụ quan trọng trong toàn bộ hoạt động thực tiễn của cách mạng. Người đã sáng lập báo Thanh niên - một tờ báo vô sản đầu tiên ở Việt Nam được viết bằng chữ quốc ngữ. Ngày 21 tháng 6 năm 1925, Báo Thanh niên ra số đầu tiên tại Quảng Châu (Trung Quốc), rồi được bí mật đem về nước để tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lênin và đường lối cách mạng của Đảng trong các giai cấp, tầng lớp nhân dân Việt Nam.

Sự kiện lịch sử báo Thanh niên ra đời là dấu son khởi nguồn cho một dòng báo cách mạng Việt Nam phát triển. 

 Trong cuộc đời hoạt động cách mạng và viết báo, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã làm mọi việc, từ viết và sửa bài, biên tập, tổ chức in ấn, phát hành, đến tổ chức, lãnh đạo và chỉ đạo việc ra tờ báo và công tác báo chí. Kể từ bài đầu tiên Người viết đăng trên báo L’Humanité của Đảng Cộng sản Pháp ngày 2 tháng 8 năm 1919, có tiêu đề “Vấn đề người bản xứ”, với bút danh Nguyễn Ái Quốc, đến bài báo cuối cùng “Nâng cao trách nhiệm chăm sóc và giáo dục thiếu niên, nhi đồng”, có bút danh T.L, đăng Báo Nhân Dân ngày 01 tháng 6 năm 1969, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết đăng trên 2.000 bài báo và gần 300 bài thơ, 500 trang truyện và ký, lấy khoảng 50 bút danh khác nhau. Người viết cho nhiều tờ báo cả ở trong nước và nước ngoài, hướng vào nhiều đối tượng trong xã hội, đề cập đến các lĩnh vực về chính trị, kinh tế, văn hóa, lịch sử, tư tưởng, đạo đức, lối sống, phong cách báo chí... Đó là những di sản báo chí rất quý báu của Đảng và nhân dân ta, trở thành một bộ phận hợp thành của tư tưởng Hồ Chí Minh.

Đặc trưng nổi bật về tư tưởng, quan điểm và phong cách báo chí Hồ Chí Minh là sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn cách mạng. Theo quan điểm của Người, trước khi viết một bài báo phải xác định rõ mục đích, đối tượng, nội dung và phong cách viết bài báo đó. Đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh, công việc làm báo, viết báo chỉ nhằm mục đích để phục vụ cách mạng, phục vụ nhân dân, phục vụ giai cấp và nhân loại. Do đó, đối tượng của mỗi tác phẩm báo chí của Người để phục vụ trước hết cho công - nông - binh - trí thức, tức là đại đa số các tầng lớp nhân dân lao động. Người chỉ rõ: “Báo chí ta không phải để cho một số ít người xem, mà để phục vụ nhân dân, để tuyên truyền giải thích đường lối, chính sách của Đảng và Chính phủ, cho nên phải có tính chất quần chúng và có tinh thần chiến đấu”(1). Người cho rằng, mỗi tờ báo có đối tượng bạn đọc riêng, vì vậy nếu không bắt mạch đúng nhu cầu và trình độ chung của bạn đọc, thì dù bài báo được viết rất hay nhưng hiệu quả tuyên truyền, giáo dục cũng rất hạn chế. Người thường xuyên căn dặn “Viết và nói phải có mục đích, có nội dung”, phải làm cho người dân bình thường ai cũng có thể hiểu và làm theo được.

Từ kinh nghiệm làm báo và viết báo của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: Trước khi viết một bài báo phải tự đặt câu hỏi “Viết cho ai xem? Viết để làm gì? Viết thế nào cho phổ thông dễ hiểu, ngắn gọn dễ đọc? Khi viết xong, thì nhờ anh em xem và sửa giùm”(2). Trong bức thư gửi lớp viết báo Huỳnh Thúc Kháng ngày 9 tháng 6 năm 1949, Người đặt ra yêu cầu rất cao về tính thiết thực của bài báo. Người dạy về cách viết báo: “khi viết xong một bài tự mình phải xem lại ba bốn lần, sửa chữa lại cho cẩn thận”. Trong một dịp khác, Người tiếp tục căn dặn: “Viết rồi thì phải đọc đi, đọc lại. Thấy cái gì thừa, câu nào, chữ nào thừa, thì bỏ bớt đi. Đọc đi đọc lại 4 đến 5 lần đã đủ chưa? Chưa đủ. Đọc đi đọc lại, sửa đi sửa lại. Mình đọc mấy lần rồi cũng chưa đủ. Phải nhờ một số đồng chí công, nông, binh đọc lại”(3); “Khi viết xong thì nhờ anh em xem và sửa giùm. Chớ tự ái, tự cho bài của mình là “tuyệt” rồi”. Những lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh sau khi viết xong bản thảo bài báo “nhờ anh em xem và sửa giùm”, vừa giúp cho tác giả nâng cao kỹ năng viết báo, vừa tranh thủ được ý kiến đóng góp rộng rãi của nhiều người. Đồng thời, đó cũng là cách để kiểm tra trước tính hiệu quả của bài báo sẽ đưa ra cho công chúng đọc.

Đề cập đến vị trí, vai trò của đội ngũ cán bộ làm công tác báo chí, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”(4). Trong bức điện gửi Hội Nhà báo Á - Phi ngày 24 tháng 4 năm 1965, Người nêu rõ: “Đối với những người viết báo chúng ta, cái bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng”(5). Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Nhiệm vụ của người làm báo là quan trọng và vẻ vang”, do đó từ người viết báo, người biên tập, người in, người phát hành... phải thường xuyên tu dưỡng đạo đức cách mạng, trau dồi tư tưởng, nghiệp vụ và văn hóa; chú trọng học tập chính trị để nắm vững chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước; luôn đi sâu vào thực tế cuộc sống, gần gũi với quần chúng lao động.

Hằng ngày, dù rất bận nhiều công việc cách mạng, nhưng Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn theo dõi chặt chẽ hoạt động báo chí của cả nước. Người biểu dương những thành tựu, ưu điểm của báo chí, nhưng cũng thẳng thắn chỉ rõ những khuyết điểm, hạn chế,  nhất là “cách viết” còn “tràng giang đại hải”, “dây cà ra dây muống”, gây lãng phí thời gian của bạn đọc. Thậm chí còn có không ít bài chỉ thổi phồng thành tích mà né tránh đề cập đến những khó khăn, khuyết điểm của ta. Bài viết về lĩnh vực chính trị thì khô khan và thường mắc tệ “rập khuôn”, “ham dùng quá nhiều chữ nước ngoài”, sử dụng nhiều chữ viết tắt, do đó làm cho bạn đọc khó hiểu. Người nhắc nhở, cần coi trọng cả mặt hình thức của tờ báo, khắc phục hiện tượng “in nhem nhuốc, luộm thuộm, hoặc là vì “mỹ thuật” mà cắt một bài ra hai, ba đoạn, khó đọc...”(6).

Từ những kinh nghiệm thực tiễn hoạt động cách mạng và viết báo, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ huấn báo chí phải luôn nêu cao tinh thần tự phê bình và phê bình, coi đó là quy luật phát triển của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Đồng thời, phải coi trọng ý thức bảo tồn, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và sự trong sáng của tiếng Việt. Người căn dặn các báo cần mở thêm mục “Ý kiến bạn đọc” và có dòng chữ “HOAN NGHÊNH BẠN ĐỌC PHÊ BÌNH BÁO” được đặt trang trọng ngay ở trang đầu của báo.

Những tư tưởng, quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về báo chí thể hiện sâu sắc tính văn hóa báo chí, trở thành định hướng cơ bản cho quá trình xây dựng và phát triển của nền báo chí cách mạng Việt Nam trước đây cũng như trong kỷ nguyên mới của dân tộc ta.

(1). Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 9, Nxb. CTQG, H;, 1996, tr.414.

(2),(4). Sđd, tập 10, tr.615, tr.616.

(3). Sđd, tập 7, tr.120.

(5). Sđd, tập 11, tr.441.

(6). Sđd, tập 5, tr.620.